9. એન્ટિ-ઓકિસડન્ટ

આંબળા, જામફળ, સફરજન, સ્ટ્રોબેરી વગેરે ફળોમાં રહેલાં ફાઇટો-કેમિકલ્સ અને ફલેવેનોઇડ્સ, એન્ટિ-ઓકિસડન્ટ તરીકે કામ કરે છે. સો ગ્રામ કિસમિસમા ૨૮૦૦ ઓરેક એકમ જેટલી એન્ટિ-ઓકિસડન્ટ જેટલી શક્તિ હોય છે, જે સૌથી વધુ ઓરેક એકમ ધરાવતાં ખાદ્ય પદાર્થની યાદીમાં બીજા નંબરનું સ્થાન ભોગવે છે. કિસમિસમાં કેટેચીન અને કવેરસેટીન જેવાં એન્ટિ-ઓકિસડન્ટની હાજરીથી ફાયદો થાય છે. સો ગ્રામ સૂકાં અંજીરમાં ૧૦૦૦ મિ.ગ્રા. પોલીફીનોલ હોય છે જે અન્ય સામાન્ય માણસ દ્વારા દૈનિક વપરાશનાં બાર ફળો અથવા એકવીસ શાકભાજીમાંથી મળતા કુલ પોલીફીનોલ કરતાં પણ વધુ હોય છે.

લીલાં તાજાં (કાચાં) શાકભાજી વિટામિનો અને એન્ટિ-ઓકિસડન્ટ તતત્વોથી ભરપૂર હોય છે જે શરીરને કેન્સર સહિતના અનેક રોગો સામે રક્ષણ આપે છે. માંસાહારીની સરખામણી શાકાહારી વ્યક્તિઓમાં કેન્સર થવાની શકયતાઓ ખૂબ ઓછી હોય છે. ગાજરમાંથી મળતાં આલ્ફા અને બીટાકેરોટિન; મકાઇ, પીળાં ફળો અને લીલી ભાજીમાંથી મળતાં લ્યુટિન, ઝીઆઝેન્થીન વગેરે; મરચામાંથી મળતાં ક્રીપ્ટોઝેન્થીન; અને ટમેટાંમાંથી મળતાં લાઇકોપીન એ 'કેરોટિનોઇડ્સ તરીકે ઓળખાતાં જાણીતાં ખોરાકના ઉદાહરણ છે. ભારતમાં સરેરાશ માત્ર ૨.૮ મિ.ગ્રા. જેટલું કેરોટિન જ ભારતીય વ્યક્તિના પેટમાં જાય છે. રોજનું ઓછામાં આછું છ મિ.ગ્રા. જેટલું અને શક્ય હોય તો ૧૦ થી ૩૦ મિ.ગ્રા. જેટલું કેરોટિનોઈડ શરીરમાં જાય તો વધુ ફાયદો થાય છે. ટૂંકમાં, આપણા દૈનિક ખોરાકમાં પીળાં - કેસરી રંગના ફળો તથા લીલી ભાજીઓ અને ટમેટાં - ગાજર જેવા ખોરાકનું પ્રમાણ વધારવું ખૂબ જરૂરી છે. કુદરતી ખોરાકનો સ્વાદ માણો અને રોગોથી છૂટકારો મેળવો.

અનાજના આખા દાણાઓ એન્ટિ-ઓકિસડન્ટ તતત્વો, વિટામિન, રેસા અને ખનીજ પૂરા પાડવા માટે ખૂબ અગત્યના સ્રોત છે. અનાજમાં એન્ટિ-ઓકિસડન્ટ તરીકે ફેસલીક એસિડ, કેફીક એસિડ અને ફાઇટીક એસિડ હોય છે. મોટાભાગના અનાજમાં દાણાના બહારના ભાગમાં મોટાભાગનાં ઉપયોગી તતત્વો હોય છે. દાણાને પોલિશ કરવાથી, રિફાઇન્ડ કરવાથી કે લોટનું થૂલું ફેંકી દેવાથી બહારના પડમાં રહેલાં આ ખૂબ ઉપયોગી પોષક તતત્વો નાશ પામે છે.

બધાં કઠોળમાં સારા એવા પ્રમાણમાં એન્ટિ-ઓકિસડન્ટ તતત્વો, વિટામિન, રેસા અને ખનીજ હોય છે. સોયાબીન બધાં કઠોળમાં સૌથી વધુ પ્રોટીન અને એન્ટિ-ઓકિસડન્ટ તતત્વો ધરાવે છે. આઇસોફલેવેનોઇડ જેનીસ્ટીન, આઇસો ફલેવોન, ટોકોફેરોલ વગેરે અનેક ઉપયોગી તતત્વો સોયાબીનમાં જોવા મળે છે. ફાઇટો-ઇસ્ટ્રોજનની હાજરીને કારણે સોયાબીનનો નિયમિત વપરાશ કરનાર સ્ત્રીઓમાં સ્તન કેન્સર, હ્રદયરોગ અને હાડકાં નબળાં પડવાની તકલીફ નોંધપાત્ર પ્રમાણમાં ઘટે છે.

રાયડા અને સરસવનાં બીયામાં ફીનોલીક તતત્વો હોય છે અને એમાં ખૂબ સારા એન્ટિ-ઓકિસડન્ટ ગુણો હોય છે. તલનું તેલ બીજાં બધાં તેલો કરતાં ઓછું ઓકિસડેશન પામે એવું સ્થાયી (સ્ટેબલ) હોય છે. તલના તેલમાં રહેલ સીસેમોલને કારણે આ એન્ટિ-ઓકિસડન્ટ ગુણ આવે છે.

કાંદા અને ગાજર આ બે કંદમૂળ એન્ટિ-ઓકિસડન્ટ તતત્વોથી ભરપૂર છે. લાલ કાંદામાં ફલેવોનોલ નામના એન્ટિ ઓકિસડન્ટનું પ્રમાણ ખૂબ વધારે હોય છે. આ ઉપરાંત લાલ કાંદાના બહારનાં પડોમાં કવેરસેટીન નામનું અન્ય એન્ટિ-ઓકિસડન્ટ તતત્વ પણ આવેલ હોય છે. આ જ રીતે ગાજરમાં બીટાકેરોટિન ભરપૂર પ્રમાણમાં હોય છે જે કેન્સર અને અન્ય રોગોથી બચાવવામાં અગત્યનો ફાળો આપે છે. લસણ, આદુ, સકકરિયાં વગેરે કંદમૂળ પણ એન્ટિ-ઓકિસડન્ટ તતત્વોના અગત્યના સ્રોત છે.

મરી-મસાલાઓનો ઉપયોગ માત્ર સ્વાદ કે સોડમ માટે જ થાય છે એવું નથી, એમાંથી પણ અગત્યના એન્ટિ-ઓકિસડન્ટ તતત્વો મળ્યા કરે છે. કાળાં મરી, લવિંગ, હળદર વગેરે અનેક મસાલાઓમાંથી જરૂરી એન્ટિ-ઓકિસડન્ટ તતત્વો મળે છે.

કેટલાંક એન્ટિ-ઓકિસડન્ટ તતત્વોની તૈયાર કેપ્સ્યૂલ પણ આવે છે, પરંતુ દવા તરીકે એન્ટિ-ઓકિસડન્ટ તતત્વો લેવાને બદલે ખોરાક સ્વરૂપે લેવાથી ખોરાકના રેસા, સ્વાદ, સંતોષ અને અન્ય વણ ઓળખાયેલ તતત્વોનો પણ લાભ મળે છે. એટલે જ વિટામિન કે એન્ટિ-ઓકિસડન્ટ તતત્વની દવા લેવાને બદલે રેજિંદા ખોરાકમાં ફળો - શાકભાજી - કઠોળનો ભરપૂર ઉપયોગ કરવાથી એક સાથે અનેક રોગોથી બચી શકાય અને ઘડપણને દૂર રાખી શકાય છે.