6. ચરબી અને કોલેસ્ટેરોલ

પાણીમાં અદ્રાવ્ય અને શક્તિથી ભરપૂર પદાર્થ એટલે ચરબી. ઘી, તેલ, માખણ, મલાઇ વગેરે ચરબીનાં જાણીતાં ઉદાહરણો છે. રાસાયણિક બંધારણ જોઇએ તો મોટાભાગની ચરબીમાં ફેટિ એસિડ અને ગ્લીસરોલનું મિશ્રણ (ટ્રાયગ્લીસરાઇડ અથવા ડાય- કે મોનો-ગ્લીસરાઇડ તરીકે) હોય છે. ફેટિ એસિડને ચરબીનું મૂળ ઘટક ગણી શકાય. ફેટિ અસિડ ત્રણ પ્રકારના હોય છે -

(અ) સંતૃપ્ત (સેચ્યુરેટેડ)
(બ) એકાસંતૃપ્ત (મોનોઅનસેચ્યુરેટેડ) તથા
(ક) અનેકાસંતૃપ્ત (પોલિઅનસેચ્યુરેટેડ).

સંતૃપ્ત ચરબી અંગે કોલેસ્ટેરોલના વિભાગમાં ચર્ચા કરી છે. પોલિઅનસેચ્યુરેટેડ ફેટિ અસિડમાં બે મુખ્ય ફેટિ એસિડ છે -

(૧) લિનોલીક એસિડ અને
(૨) આલ્ફા લિનોલેનીક અસિડ.

જો વધુ પ્રમાણમાં લિનોલિક એસિડ ધરાવતાં તેલ (સિંગતેલ, કપાસિયાનું તેલ, કરડીનું તેલ, સૂર્યમુખીનું તેલ વગેરે) ખોરાકમાં લેવામાં આવે તો એમાંથી વધુ થ્રોમ્બોકસેન એ-૨ બને છે જે હાર્ટએટેકને નોતરે છે. આની સામે રાઇ, સરસિયાં અને સોયાબીનના તેલમાં રહેલ આલ્ફા-લિનોલેનીક એસિડ હ્રદયરોગ સામે રક્ષણ આપવાનું કામ કરે છે. આ આલ્ફા-લિનોલેનીક એસિડમાંથી ઓમેગા-૩ ફેટિએસિડ (ઇકોસાપેન્ટેનોઇક એસિડ અને ડોકોસાહેકસાનોઇક એસિડ) બને છે, જેને લીધે થ્રોમ્બોકસેન એ-૨ નામના લોહી ગંઠાવાની ક્રિયાને ઉત્તેજન આપનાર રસાયણનું ઉત્પાદન બંધ થઇ જાય છે અને એને બદલે થ્રોમ્બોકસેન એ-૩ તરીકે ઓળખાતા બિન-હાનિકારક પદાર્થ બનવા લાગે છે. આ ઉપરાંત, ઓમેગા-૩ ફેટિએસિડમાંથી પ્રોસ્ટાસાઇકલીન (પીજીઆઇ-૩) બને છે જે ધમનીઓનું સંકોચન અટકાવે છે અને લોહીના પ્રવાહ માટે વધુ જગ્યા કરી આપે છે. ખોરાકમાં આલ્ફા-લિનોલેનીક એસિડ કે ઓમેગા-૩ ફેટિ એસિડ લેવાથી ધમનીની અંદર એન્ડોથેલિયલ-ડીરાઇવ્ડ રિલેકસીંગ ફેકટરનું (જે ધમનીને પહોળી કરવામાં અને સંકોચાતી અટકાવવામાં અગત્યનો ભાગ ભજવે છે એનું) ઉત્પાદન વધી જાય છે.

ઓમેગા-૩ ફેટિ એસિડ ઠંડા પાણીની માછલીઓમાં વિપુલ પ્રમાણમાં હોય છે. જે વ્યક્તિઓ માછલીનો આહારમાં ઉપયોગ કરતો હોય એ લોકો અઠવાડિયે એક-બે વાર આવી માછલી ખાય તો એનાથી એમને હ્રદયરોગ થતો અટકી શકે છે. એન્ટાર્ટિકામાં રહેતાં લોકોનો મુખ્ય ખોરાક જ માછલી છે અને ત્યાં રહેનાર વ્યક્તિમાંથી ભાગ્યે જ કોઇને હ્રદયરોગ થાય છે. આ હકીકતને આધારે જ ઓમેગા-૩ ફેટિ એસિડની શોધ થઇ છે. પરંતુ આ શોધને પ્રમાણ માનીને શાકાહારી વ્યક્તિએ બિનશાકાહારી બનવાની જરૂર નથી કારણ કે રાઇ કે સરસિયું અને સોયાબીન તેલમાં મળતો આલ્ફા-લિનોલેનીક એસિડ શરીરમાં ગયા પછી ત્યાં ઓમેગા-૩ ફેટિ એસિડમાં રૂપાંતર પામે છે. અને એટલે ઓમેગા-૩ ફેટિ એસિડના બધા ફાયદા આ રાયડા(રાઇ)નું તેલ ખાવાથી થાય છે. આ ઉપરાંત સંતૃપ્ત ચરબીનું પ્રમાણ માછલીના તેલ કરતાં રાઇ કે સરસિયાના તેલમાં ખૂબ ઓછું હોય છે જે દર્દીનું કોલેસ્ટેરોલ ઘટાડવામાં ઉપયોગી થઇ પડે છે.

ચરબીનું પાચન

મોટાભાગના ચરબીયુકત ઘટકોના પાચન માટે પિત્તરસ અને લાઇપેઝ નામના ઉત્સેચકની જરૂર પડે છે જે ટ્રાયગ્લીસરાઇડનું વિઘટન કરીને ફેટિ એસિડ અને ગ્લીસરોલ છૂટા પાડે છે. આ ફેટિ એસિડ અને ગ્લીસરોલ આંતરડાના કોષમાં પ્રવેશે છે જયાં આ ઘટકો ફરી પાછા ભેગાં થઇને ટ્રાઇગ્લીસરાઇડ બનાવે છે. આ ટ્રાઇગ્લીસરાઇડ કોષના અન્ય પ્રોટીન અને તૈલીપદાર્થો સાથે કાઇલોમાઇક્રોન નામનાં નાનાં ઘટક બનાવે છે. ટ્રાઇગ્લીસરાઇડની જેમજ ફોસ્ફોલીપીડ અને કોલેસ્ટેરોલ એસ્ટર તરીકે ઓળખાતાં ચરબીનાં ઘટકોમાંથી ફેટિ એસિડ અને અન્ય ઘટક (કોલેસ્ટેરોલ કે ગ્લીસરોલ) છૂટા પડીને અલગ અલગ ઘટક તરીકે કોષમાં પ્રવેશ પામે છે. ત્યાંથી કાઇલોમાઇક્રોન નામના નાના ઘટકમાં ગોઠવાઇને શરીરમાં ફરવા લાગે છે.

આમ, ખોરાકમાં લીધેલ બધા ચરબીયુકત પદાર્થો વિઘટન પામી, અન્ય પદાર્થોની જેમ લિવરમાં જવાને બદલે, આંતરડાના કોષમાં જ પુન:સંયોજાઇને પહેલાં લસિકાવાહિનીમાં અને પછી રકતવાહિનીમાં જાય છે. ચરબીમાં રહેલ ખૂબ નાના ફેટિ એસિડ કયારેક સીધા લોહીમાં ભળી જાય છે, પણ આ સિવાય બધાં ઘટકો કાઇલોમાઇક્રોનમાં હોય છે. લોહીમાં ફરતાં કાઇલોમાઇક્રોનમાં રહેલ ટ્રાયગ્લીસરાઇડ અને ફોસ્ફોલીપીડ શરીરના ચરબીકોષો અને લિવરના કોષોમાં જાય છે; જયારે કોલેસ્ટેરોલ મુખ્યતત્વે લિવરના કોષોમાં જાય છે.

શરીરમાં ચરબીયુકત પદાર્થોનું પાચન, ઉત્પાદન અને નિયમન જટિલ કાર્ય પધ્ધતિથી થાય છે. જુદા જુદા ચરબીના ઘટકના વહન માટે જુદાં જુદાં વાહનો હોય છે જે લાઇપોપ્રોટીન તરીકે ઓળખાય છે. પાણીમાં તેલ જેમ જુદું પડી જાય છે એમ લોહીમાં ચરબીના ઘટકો છૂટા ન પડી જાય એ માટે આ વાહનો ઉર્ફે લાઇપોપ્રોટીનની જરૂર પડે છે.

શરીર માટે જરૂરી કોલેસ્ટેરોલ બનાવવાનુંકામ લિવર કરે છે. આ કોલેસ્ટેરોલ લિવરમાંથી લોહી વાટે શરીરના બઘા કોષો સુધી પહોંચાડવા માટે વી.એલ.ડી.એલ. નામના વાહન (લાઇપોપ્રોટીન)નો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. જયારે વી.એલ.ડી.એલ.માંથી અન્ય ચરબી ઘટકો ઓછા થઇ જાય અને કોલેસ્ટેરોલ જ બાકી રહે ત્યારે એ વાહન એલ.ડી.એલ. તરીકે ઓળખાય છે. એલ.ડી.એલ. નામના લાઇપોપ્રોટીનમાં રહેલ કોલેસ્ટેરોલ તેમજ કુલ કોલેસ્ટેરોલનું પ્રમાણ વધવાથી હ્રદયરોગની શકયતા વધે છે.

જો કોઇ કારણસર લોહીમાં કે કોષોમાં કોલેસ્ટેરોલનું પ્રમાણ વધી જાય તો એ કોલેસ્ટેરોલને લિવર-ભેગું કરવા અને ત્યાંથી પિત્તવાટે આંતરડામાં થઇને મળ વાટે શરીરની બહાર કાઢવા માટેની પોલીસવાન એચ.ડી.એલ.(હાઇ ડેન્સીટી લાઇપોપ્રોટીન) તરીકે ઓળખાય છે. કુલ કોલેસ્ટેરોલની સરખામણીએ એચ.ડી.એલ.માં રહેલ કોલેસ્ટેરોલનું પ્રમાણ વધારે હોય તો હ્રદયરોગ થવાની શકયતા ઘટે છે (જેમ પોલીસ બંદોબસ્ત વધે તો ચોરી-લૂંટફાંટ ઘટે એમ જ). કુલ કોલેસ્ટેરોલ અને એચ.ડી.એલ. કોલેસ્ટેરોલનો ગુણોત્તર ત્રણ કરતાં ઓછો હોય તો એ હિતાવહ ગણાય છે.

ખોરાકમાં વધુ પડતી ચરબી ભારે નુકસાન કરે છે.

ખોરાકનું કોઇ એક જ પરિબળ માણસના સ્વાસ્થ્ય પર ઊંડી અસર પાડીને રોગોની તરાહ બદલી નાખી શકે છે એનું જીવંત ઉદાહરણ ખોરાકની ચરબી છે. મોટા ભાગનાં ગુજરાતી ઘરોમાં નાસ્તા તરીકે તળેલી વસ્તુઓ જ જોવા મળે છે. ગાંઠિયા, ભૂસું, ફાફડા, પાપડી, સેવ, ચેવડો, ચવાણું, ગોટા, પૂરી, ચકરી વગેરે ગુજરાતીઓના પિ્રય પરંતુ સ્વાસ્થ્યહર નાસ્તાઓ છે. ઘણા ગુજરાતીઓ ખાખરા ખાઇને એવા વહેમમાં રહેતા હોય છે કે પોતે તળ્યા વગરનો, સાદો, સ્વાસ્થ્યપ્રદ નાસ્તો કરે છે. પરંતુ હકીકત એ છે કે મોટા ભાગનાં ઘરોમાં ખાખરા જે રીતે બનાવવામાં આવે છે તે તો તળેલા નાસ્તા કરતાં પણ વધુ નુકસાન કરે છે. ખાખરા માટેની રોટલીનાં લોટમાં મોણ નાંખી, ખાખરાની રોટલી પર છૂટથી ઘી-તેલ લગાવવામાં આવે એ પછી એને તેલ નાંખીને શેકવામાં આવે અને લટકામાં ખાતી વખતે ફરીથી ઘી ચોપડવામાં આવે. આમ, ૨૫-૩૦ ગ્રામના ખાખરામાં પાંચ-સાત ગ્રામ તો ઘી/તેલ આવે છે. આવો જ ભ્રમ લોકોને ભાખરી અંગે હોય છે. પૂરી, પરોઠા, ઢેબરાં, થેપલાં વગેરે તો તેલમાં તળાતાં જ હોય છે પણ ભાખરી ઘણી જગ્યાએ માત્ર-શેકાતી હોય છે. એટલે અંશે એમાં તેલ ઓછું આવે પણ એની સામે મોણમાં વપરાતું તેલ ઘણું વધારે હોય છે અને ખાતી વખતે પાછું બીજું ઘી-તેલ વપરાય છે. ગુજરાતી રોજિંદા ખોરાકમાં ફુલકા રોટલી અને જુવાર-બાજરીના રોટલા આ બે જ વસ્તુઓ એવી છે કે જેમાં મોણ નથી આવતું. આ બંને વસ્તુઓ ચોપડયા વગર ગરમ ગરમ ખાઇ શકાય છે પરંતુ દુર્ભાગ્યે આ બંને વસ્તુ પર પણ મોટા ભાગના લોકો ઘી-કે માખણ લગાવીને જ ખાય છે અને એટલું વધારાનું ઘી -તેલ પેટમાં નાખ્યા કરે છે.

શાક-દાળના વઘારમાં પણ ખૂબ વધારે ઘી-તેલ વપરાય છે. ખાસ કરીને જમણવારોમાં, હોટલોમાં કે કેટલાંક ઘરોમાં ધંધાદારી રસોઇયાએ બનાવેલ શાક-દાળ તો જાણે તેલમાં તરતાં હોય એવું લાગે છે. વધુ ઘી-તેલ વાપરવાથી રસોઇ જલદી થાય છે, સરસ સ્વાદિષ્ટ લાગે છે અને એટલે જ રસોઇયાઓ વધુ પડતાં ઘી-તેલ વાપરે છે. પરંતુ જો ધીરજપૂર્વક રસોઇ બનાવવામાં આવે તો ઓછા ઘી-તેલવાળી રસોઇ પણ સ્વાદિષ્ટ બની શકે છે - અને સ્વાસ્થ્યપ્રદ તો ખરી જ.

આજકાલ ફાસ્ટ-ફૂડનું ચલણ ખૂબ વધ્યુ . તૈયાર બટાકાની ચિપ્સ, કે અન્ય તળેલા નાસ્તાઓ, પીઝા, બર્ગર વગેરેનો વપરાશ ભારતીય શોખીનો ધીમેધીમે વધારી રહ્યા છે. આ બધામાં તેલ, બટર (માખણ), ચીઝ વગેરે ચરબીયુકત પદાર્થો છૂટથી વપરાય છે. આ બધા ફાસ્ટફૂડમાં ચરબી અને મેંદો ખૂબ વધારે આવે અને રેસાયુકત પદાર્થો ખૂબ ઓછા હોય છે જે બીમારીઓને નિમંત્રણ આપે છે. ભેલપૂરી, પાણીપૂરી વગેરે પણ તળેલા ફાસ્ટફૂડનાં ઉદાહરણો છે. આઇસક્રીમમાં ૧૦ થી ૧૬% જેટલી ચરબી આવે છે. માવાની મીઠાઇઓ અને શુદ્વ ઘીમાં તૈયાર કરેલી મીઠાઇઓ પણ પુષ્કળ પ્રમાણમાં ચરબી પૂરી પાડે છે. જીભનો ચટકો સ્વાસ્થ્ય બગાડે છે.

ખોરાકમાં વધારે ચરબી જવાથી જાડાપણાની (મેદવૃદ્ધિની) તકલીફ અને એલ.ડી.એલ. કોલેસ્ટેરોલ વધવાથી એથેરોસ્કલેરોસીસની તકલીફ ઉદભવે છે. એથેરોસ્કલેરોસીસને કારણે આખા શરીરની ધમનીઓ સાંકડી થવા માંડે છે જેને પરિણામે હાઇબ્લડપ્રેશરની તકલીફ થાય. આ ઉપરાંત, હ્રદયની ધમનીઓ સાંકડી થઇ જવાને કારણે હ્રદયને લોહી ઓછું પહોંચે છે જેને પરિણામે હ્રદયરોગની બીમારી થાય છે. મેદવૃદ્ધિને કારણે ડાયાબિટીસ થાય છે તેમજ હાઇબ્લડપ્રેશર અને હ્રદયરોગની બીમારી ઓર વકરે છે. તાજેતરમાં થયેલા અભ્યાસો મુજબ, ચરબીને કારણે, આટલી બીમારીઓ ઓછી હોય એમ, કેન્સર થવાની શકયતા પણ ખૂબ વધી જાય છે. આંતરડાનું કેન્સર, સ્તન કેન્સર, ગર્ભાશયનું કેન્સર, પ્રોસ્ટેટનું કેન્સર તથા પેન્ક્રીઆસનું કેન્સર ખોરાકની ચરબીની સાથોસાથ વધે છે. હજી આ બધાં કેન્સર ચરબીવાળા ખોરાકથી શા માટે વધે છે એ સ્પષ્ટ થયું નથી પરંતુ એક સિદ્ધાંત પ્રમાણે ખોરાકમાં ચરબી વધુ લેવાથી આંતરડામાં વધુ પ્રમાણમાં પિત્ત આવે છે જે લાંબે ગાળે આંતરડાનું કેન્સર કરી શકે. વધુ ચરબીથી અમુક સ્ત્રૈણ સ્રાવ વધી જાય છે, જે ગર્ભાશય, સ્તન તથા પ્રોસ્ટેટના કેન્સર માટે જવાબદાર હોઇ શકે. (આ માત્ર સિદ્ધાંત છે.) એવું પણ બને કે ચરબી વધુ ખાવાથી અન્ય કેન્સરથી બચાવતા પદાર્થો (રેસા, એન્ટિઓકિસડન્ટ્સ વગેર) ઓછા ખવાતા હોય જેને લીધે કેન્સરની શકયતા વધતી હોય.

આમ, ખોરાકમાં ચરબી વધવાથી, મેદવૃદ્ધિ, હાઇબ્લડપ્રેશર, હ્રદયરોગ, કેન્સર વગેરે અનેક રોગો થાય છે. મેદવૃદ્ધિને કારણે ડાયાબિટીસ, સાંધાનો ઘસારો, પિત્તાશયનાં દર્દો, શ્વાસની તકલીફ વગેરે અનેક તકલીફો થાય છે એ તો વધારામાં.

કોલેસ્ટેરોલ શરીરના કોષોની દિવાલ અને સ્ટીરોઇડ અંત:સ્રાવ બનાવવા માટે થોડા પ્રમાણમાં શરીરમાં હોવું જરૂરી છે. જયારે કોલેસ્ટેરોલનું પ્રમાણ જરૂર કરતાં વધી જાય ત્યારે હ્રદયરોગ થાય છે.

કયું કોલેસ્ટેરોલ સારું (ફાયદાકારક) અને કયું ખરાબ (નુકસાનકારક)?

કોલેસ્ટેરોલના ચાર પ્રકાર છે. એચ.ડી.એલ., એલ.ડીં.એલ., વી.એલ.ડી.એલ. અને આઇ.ડી.એલ. આમાંથી એચ.ડી.એલ. પ્રકારનું કોલેસ્ટેરોલ 'સારું (ફાયદાકારક) કહેવાય છે જયારે બાકીનાં બધાં કોલેસ્ટેરોલ 'ખરાબ (નુકસાનકારક) કહેવાય છે. એચ.ડી.એલ. કોલેસ્ટેરોલ વધારે હોય તો હ્રદયરોગની શકયતા વધવાને બદલે ઘટે છે! એલ.ડી.એલ. નામના લાઇપોપ્રોટીનમાં રહેલ કોલેસ્ટેરોલ તેમજ કુલ કોલેસ્ટેરોલનું પ્રમાણ વધવાથી હ્રદયરોગની શકયતા વધે છે

લોહીમાં કુલ કોલેસ્ટેરોલનું પ્રમાણ કેટલું હોવું જોઇએ?

ભારતીય લોકો માટે કુલ કોલેસ્ટેરોલની આદર્શ મર્યાદા ૧૨૫ થી ૧૭૦ મિ.ગ્રા./ડે.લિ. વચ્ચેની ગણાય છે. અમેરિકામાં આ મર્યાદા ૧૫૦ થી ૨૪૦ મિ.ગ્રા./ડે.લિ. જેટલી છે. દુર્ભાગ્યે આપણી મોટાભાગની લેબોરેટરી પણ 'નોર્મલ રેન્જ તરીકે ૧૫૦ થી ૨૪૦ મિ.ગ્રા./ડે.લિ. જ લખવાની ભૂલ કરે છે. હકીકતમાં આંતરરાષ્ટ્રીય અભ્યાસો દર્શાવે છે કે ૨૦૦ મિ.ગ્રા./ડે.લિ. થી જેટલું કોલેસ્ટેરોલ વધે એનાથી બમણું જોખમ હ્રદયરોગ થવાનું વધે છે. ભારતીય વંશના લોકોના જનીનની ખાસિયતને કારણે એમના લોહીમાં એલ.પી.એ. નામના પ્રોટીનનું પ્રમાણ ખૂબ વધારે હોય છે, જે સહેજ જ વધારે કોલેસ્ટેરોલની હાજરી હોય તો પણ હ્રદયરોગની શકયતા ખૂબ વધારી મૂકે છે. આ જ કારણસર ભારતીય લોકોમાં કોલેસ્ટેરોલ અન્ય લોકો કરતાં ઓછું હોવું જરૂરી છે.

ભારતીય લોકોના લોહીમાં કોલેસ્ટેરોલનાં ઘટકોનું આદર્શ પ્રમાણ

લોહીમાં કોલેસ્ટેરોલ	આદર્શ પ્રમાણ (મિ.ગ્રા./ડે.લિ.)	બોર્ડરલાઇન (મિ.ગ્રા./ડે.લિ.)	નુકસાનકારક (મિ.ગ્રા./ડે.લિ.)
કુલ કોલેસ્ટેરોલ	૧૭૦ થી ઓછું	૧૭૦ થી ૨૦૦	૨૦૦ થી વધુ
કુલ ટ્રાયગ્લીસરાઇડ	૧૫૦ થી ઓછું	૧૫૦ થી ૨૫૦	૨૫૦ થી વધુ
એચ.ડી.એલ. કોલેસ્ટેરોલ	૪૫ થી વધુ	૩૫ થી ૪૫	૩૫ થી ઓછું
એલ.ડી.એલ. કોલેસ્ટેરોલ	૯૦ થી ઓછું	૯૦ થી ૧૧૦	૧૧૦ થી વધુ

તમને જાણીને નવાઇ લાગશે, પણ એ હકીકત છે કે વનસ્પતિજન્ય ખોરાકમાં કોલેસ્ટેરોલનું નોંધપાત્ર પ્રમાણ હોતું નથી. માત્ર પ્રાણીજન્ય માંસાહારી ખોરાક, ઇંડા કે દૂધની બનાવટોમાં જ કોલેસ્ટેરોલ આવે છે. એટલે કે સંપૂર્ણ શાકાહારી (દૂધ પણ ન લેનાર) માણસના ખોરાકમાં જરા પણ કોલેસ્ટેરોલ હોતું નથી. શરીર પોતાની જરૂરિયાતનું કોલેસ્ટેરોલ ખોરાકમાં રહેલ સંતૃપ્ત ચરબીમાંથી જાતે જ બનાવી લે છે.

પ્રાણીજ પેદાશોમાં કોલેસ્ટેરોલ

પેદાશ (સો ગ્રામ)	કોલેસ્ટેરોલ (મિ.ગ્ર્રા)	પેદાશ (સો ગ્રામ)	કોલેસ્ટેરોલ (મિ.ગ્ર્રા)	પેદાશ (સો ગ્રામ)	કોલેસ્ટેરોલ (મિ.ગ્ર્રા)
દૂધ	૧૧	ઇંડું (મરઘી)	૪૭૮	હ્રદય	૧૯૪
આઇસક્રીમ	૫૦	ઇંડાનું પીળું	૧,૩૩૦	મટન (રેડ મીટ)	૯૪
માખણ	૨૫૦	મગજ	૨,૦૬૧	ચીકન(ડી-સ્કીન)	૮૯
ઘી	૨૬૦	લિવર	૫૩૧	માછલી	૭૧
ચીઝ	૧૪૫	કિડની	૩૮૫

જયારે ખોરાકમાં કોલેસ્ટેરોલનું પ્રમાણ વધે ત્યારે લોહીમાં પણ સ્વાભાવિક રીતે કોલેસ્ટેરોલ વધે છે. લોહીમાં કોલેસ્ટેરોલ ખૂબ વધી ન જાય એ માટે આપણા સદભાગ્યે લિવરમાં એવી વ્યવસ્થા હોય છે કે જયારે લોહીનું કોલેસ્ટેરોલ વધારે હોય ત્યારે લિવર પોતાનું કોલેસ્ટેરોલનું ઉત્પાદન ધીમું પાડી દે છે. આ છતાં, અમુક પ્રમાણમાં લોહીનું કોલેસ્ટેરોલ વધુ કોલેસ્ટેરોલવાળા ખોરાક ખાવાથી વધે જ છે.

            1. ખોરાકમાં સંતૃપ્ત ચરબીનો લોહીના કોલેસ્ટેરોલ સાથેનો સંબંધ.

            2. કયું તેલ કોલેસ્ટેરોલ વગરનું હોય છે?